Daha Fazla Arazi Çöle Döndüğünde, Su Üzerindeki Savaşlar Patladı

DALANZADGAD, UMNUGOVI VİLİ, MOĞOLİSTAN — Kavurucu güneş onlara tepeden bakıyor ve ayaklarının altındaki her şey kavrulmuş, tozlu ve çorak. Koyunlar ve keçiler gıcırdıyor ve ciyaklıyor, burun delikleri çöküyor, gözleri parlıyor. Yirmi yıldan fazla deneyime sahip bir çoban olan Batbaatar Tsedevsuren, hayvanlarının aşırı susadığında böyle davrandığını biliyor.

Batbaatar aniden bir kuyu ve kenarında oturan bir çoban gördüğünde, 700 hayvanıyla Moğolistan’ın Gobi çölünde su ve yeşil otlaklar aramak için birkaç gün yürüdü. Gülümseyerek yaklaşıyor, daha sonra hatırlıyor ama çoban karşılık vermiyor. Diğer çoban çabucak “Kuyuda su yok” diyor. Batbaatar bunun doğru olmadığını ve çobanın sadece cimri davrandığını biliyor. Ama kavgayı göze alamaz.

Ülkenin güneyinde yer alan Gobi çöl bölgesi, suya erişim için savaşan çobanlar arasında bir çatışma alanı haline geldi. İklim değişikliği ve madencilik de dahil olmak üzere doğal ve insan kaynaklı nedenlerle, Moğolistan’ın çöldeki en büyük eyaleti olan Umnugovi’deki su kütleleri endişe verici bir hızla küçülüyor. Sakinleri geleneksel göçebe hayvancılık yaşam tarzlarının bu şoktan sağ çıkıp çıkamayacağını düşünmeye zorluyor.

Moğolistan Ulusal İstatistik Ofisi’nden alınan nüfus sayımı verilerine göre, eyalette kuruyan su kütlelerinin sayısı 2007’den 2018’e on yılda on kat arttı. Bu kuruma, kuraklık sıklığının artmasını ve bölgenin mera alanlarının daralmasını beraberinde getiriyor. Yağışların az olması veya hiç yağış olmaması nedeniyle bölgedeki bazı yerler neredeyse yaşanmaz hale geldi. Bölgenin Gurvantes soum’unda bir çoban olan Gantumur Sugir, taşınmaya karar verenlerden biridir. Otlak kıtlığı ve üç yıldır soumda yağış olmaması nedeniyle hiçbir canlının yaşamasının imkansız olduğunu söylüyor.

Bölgede hemen hemen herkesin, büyüdüğü, kaybolan ya da yok olmaya giden bir nehirle ilgili anlatacak bir hikayesi vardır. Bu ilin Bayandalai soum’unun güneyinden akan Dalai Bulag, akışı her yıl azaldıkça kuruma tehlikesiyle karşı karşıya olan bir kaynaktır. Suyu içerek büyüyen Ganbold Sumiya, “Ben çocukken Dalai Bulag üzerinden atlamak için çok genişti” diyor. “Şimdi, nehrin genişliği o kadar dar ki, tek adımda geçebilirsiniz.”

Dünyanın en büyük dinozor fosili rezervuarı ile ünlü ve kara kuyruklu ceylanlara ve vahşi eşeklere ev sahipliği yapan Gobi’de iklim değişikliği büyük ve küçük şekillerde kendini gösteriyor. Ulusal Meteoroloji ve Çevre Ajansı tarafından yayınlanan “Moğolistan’da Çölleşme Atlası, 2020″ye göre, yaz aylarında yağış miktarı azaldı. Aslında rapor, bölgenin yıllarca hiç yağmur yağmadığı zamanlar olduğunu söylüyor. Kuraklık gibi rüzgarlı ve fırtınalı günlerin sayısı da arttı. Ve çölleşmeden etkilenen arazi alanı önemli ölçüde arttı.

Eyaletin Gıda ve Tarım Dairesi başkanı Bat-Erdene Shinekhuu, “Nehirler kurumaya devam ettikçe hayvanları gütmek zorlaşıyor” diyor. “Meralar kıt, sular kuruyor… Çobanların hayvanlarının ölmemesi için daha çok çalışması gerekiyor.”

Bu devam ederse, otlak aramak için 300 kilometreden (185 mil) fazla yol kat eden çoban Gantumur, “dünyada nadir bulunan göçebe hayvancılık mirasımız yok olacak” diyor.

Moğolistan geleneksel olarak göçebe bir pastoralist kültüre sahiptir. Bir araştırmaya göre, her 4 Moğol’dan 1’ini istihdam eden hayvancılık, ekonomisinin ana itici gücü. Uluslararası Para Fonu raporu. Çobanların temel geçim kaynağı hayvancılık olduğundan, gelirlerini artırmak için daha fazla hayvan yetiştirmeye çalışmışlardır. 1990’dan önce Moğolistan serbest piyasa ekonomisine geçtiğinde, hayvancılık devlet tarafından yönetiliyor ve sıkı bir şekilde kontrol ediliyordu. IMF’ye göre, özelleştirmeden bu yana Moğolistan’daki hayvan sayısı üç katına çıkarak 70 milyona ulaştı ve kontrol altında tutacak herhangi bir düzenleyici kurum olmadığı için bu sayı yıldan yıla artıyor.

Umnugovi eyaletinin yaklaşık %98’i artık çölleşme ve arazi bozulmasından orta derecede veya ciddi şekilde etkilendiğinden, hayvan yetiştiricileri yerleşik yaşamayı göze alamazlar. Normal zamanlarda, yağışların yeterli olduğu zamanlarda, çobanlar yılda iki ila dört kez hareket eder. Ancak son zamanlarda, su kıtlığı nedeniyle çobanlar daha sık hareket etmek zorunda kaldılar. 5.184 adet mera kuyusu olmasına rağmen kuyu başına düşen sığır sayısı standardın iki üç katı kadar fazladır. Eyaletin Gıda ve Tarım Dairesi başkanı Bat-Erdene, bir zamanlar 500 hayvanı sulayan bir kuyu “şimdi sadece 200 deveyi suluyor” diyor.

Aileler, nesiller boyu süren bu mesleği sürdürmek isterken, su paylarını korumaya veya mücadele etmeye çalışıyorlar. Bu arada, iklim değişikliği gerçeği, dünyanın birçok yerinde olduğundan çok daha fazla bölgede beliriyor. Moğolistan, coğrafi konumu ve aşırı karasal iklimi nedeniyle küresel ısınma ve iklim değişikliğinden en çok etkilenen 10 ülkeden biri. Asya Kalkınma Bankası raporu. Son 80 yılda Moğolistan’da ortalama sıcaklık 2,25 derece artarak küresel ortalamanın neredeyse üç katı arttı. Uluslararası bir çevre örgütü olan World Wide Fund for Nature’ın Moğolistan direktörü Batbold Dorjgurkhem, bir derecelik bir artışın bile önemli bir değişiklik olduğunu söylüyor. Moğolistan’daki ve özellikle Gobi bölgesindeki durum böylece “çok yıkıcı” hale geliyor.

Çobanların bu su çekişmesinde başka bir tarafla da uğraşmaları gerekir: madencilik endüstrisi. Şu anda bölgede 14 şirket maden çıkarma faaliyetinde bulunuyor ve burada faaliyet gösteren üç büyük madencilik projesi var. Bir hükümet uygulama organı olan Su Ajansının başkanı Myagmar Shar, demirin eritilmesinde kullanılan endüstri için önemli bir hammadde olan kömür ve fluorspar ekstraksiyonunun çok fazla su tükettiğini söylüyor. “Burada suyun kendi içinde bir tür mineral olduğunu unutmayın.”

Maden şirketleri, madenciliğin çok su tükettiğini inkar etmenin mümkün olmadığını söylüyor, ancak su kıtlığı için hükümet politikalarını suçluyorlar.

Tavantolgoi madeninin çevre uzmanı Bat-Amgalan Barbaatar, “Hükümet doğru politikaları yaparsa ve su kullanıcıları dürüst davranırsa, yeraltı suyunu kullanmaya ve kaynakları tüketmeye gerek kalmayacak” diyor.

Ancak Su Dairesi’nden Myagmar, yalnızca hükümet politikalarını suçlamanın kabul edilemez olduğunu söyleyerek suçlamayı reddediyor. Birkaç projede hükümetin finansman yetersizliğinden dolayı sıkışıp kaldığını söylüyor. Myagmar, “Ülkemiz borç yükü altında ve maksimum borçlanma limitine ulaştı… bu nedenle büyük projelere başlayamıyoruz” diyor.

Mayıs ayında Başbakan Oyun-Erdene Luvsannamsrai eyalette bir toplantı yaptı ve “çobanların son derece zor durumda olduğunu” kabul etti. Bölgeye su boru hatları inşa ederek ve Orkhon, Tuul ve Kherlen gibi büyük nehirler üzerinde yağmur ve sel sularını toplamak için çok amaçlı rezervuarlar kurarak Gobi’de suyun erişilebilirliğini artırmayı amaçlayan Blue Horse projesini tanıttı. Yerel yönetim, bölgenin 2021’de %58 olan mera sulama arzını 2025 yılına kadar %70’e çıkarmak için çalışıyor.

Ancak bu çobanların günlük yaşamlarını süren belirsizlikle birlikte, su için kavgalar sıklaştı. Batbaatar, bir kez daha kuyuya yaklaşırsa tüfekle karşılanacağı uyarısıyla birkaç kez tehdit edildi.

“Geçmişte yerel çobanlar gelir ve hareket halindekileri çayla karşılardı” diyor. “Bugünlerde bir kişinin yaklaştığını gördüğünüzde, o kişinin sizi kuyularından ve otlaklarından kovalamaya gelmesinden korkarsınız.”